Artykuł jest fragmentem książki Purim, czyli jak przesłanie Księgi Estery przemawia do współczesnych chrześcijan. Przewodnik po świętowaniu.

Święto Purim inaczej zwane jest świętem Losów, ponieważ słowo „pur” w języku hebrajskim oznacza „los”, a „purim” to liczba mnoga – „losy”. Wyrasta ono z wydarzeń opisanych w Księdze Estery. Oto Perski król Aswerus, rozgniewany brakiem uległości swojej żony Waszti, postanowił wziąć sobie nową żonę, która odznaczać się miała wyjątkową urodą. O tę rolę – za namową swego krewnego Mardocheusza – poczęła ubiegać się żydowska dziewczyna o imieniu Hadassa. Zyskawszy uznanie króla, przybrała perskie imię Estera i nie ujawniała królowi swego żydowskiego pochodzenia. Kiedy Mardocheusz odmówił okazania boskiej czci najwyższemu urzędnikowi królewskiemu – Hamanowi (por. Est 4,17de), ten rozgniewał się ogromnie i postanowił zgładzić nie tylko Mardocheusza, ale cały jego naród. Wnioskował u króla o wymordowanie wszystkich Żydów. Wyrok królewski podpisany miał zostać w dniu, na który padł los (hebr. „pur”), czyli 13 dnia miesiąca Adar. Wówczas królowa Estera, przynaglona przez Mardocheusza, postanawia wstawić się u króla za swoim ludem. Jej decyzja niosła ze sobą wielkie ryzyko. Zgodnie z etykietą królewskiego dworu, każdy kto ośmieliłby się zjawić przed królem bez uprzedniego wezwania, mógł być ukarany śmiercią. Król jednak przyjmuje jej poselstwo. Ostatecznie Haman zostaje powieszony, a wraz z nim jego dziesięciu synów. Żydzi cieszą się cudownym ocaleniem.

Pierwotna nienawiść

Żeby lepiej zrozumieć dramaturgię wydarzeń opisanych w Księdze Estery, trzeba cofnąć się w historii aż do Księgi Rodzaju, gdzie opisane są losy bliźniaczych synów Izaaka: Ezawa i Jakuba. Wszyscy dobrze kojarzymy scenę, w której Ezaw wyrzeka się praw pierworództwa za miskę zupy z czerwonej soczewicy (Rdz 25,29-34). Jakub podstępnie zdobywa błogosławieństwo od swego ojca przysługujące pierworodnemu synowi i w ten sposób staje się kontynuatorem przymierza Abrahamowego i protoplastą rodu, który w tym przymierzu będzie miał swój udział (Rdz 27,1-45). W związku z tym jego starszy brat Ezaw zapałał do niego nienawiścią – do tego stopnia, iż planował go zabić. Jakub, by uniknąć zemsty, na wiele lat opuszcza rodzinne strony. Potem jednak wraca, zyskuje przychylność Ezawa, tak że bracia witają się pocałunkiem. Dla polskiego czytelnika Biblii scena ta jawi się jako pojednanie. Jednak Tora spisana w języku hebrajskim zdaje się w tej scenie sugerować coś innego… 

Ukryte przesłanie

W języku polskim, żeby wyróżnić w tekście jakiś wyraz, stosowane są takie zabiegi, jak pogrubienie czcionki, kursywa czy podkreślenie. Tora bardzo rzadko ucieka się do jakichkolwiek wyróżnień, a kiedy już to robi, robi to w zupełnie inny sposób – na przykład za pomocą kropek umiejscowionych ponad literami hebrajskimi. W tekście opisującym spotkanie Jakuba z Ezawem nad hebrajskim wyrazem oznaczającym „ucałował go” (Rdz 33,4) widnieje sześć takich specjalnych kropek. Niektórzy komentatorzy żydowscy mówią, że jest to „pocałunek z kropkami”. To tajemnicze kodowanie jest dla nas bardzo ważną wskazówką. Zwykle pocałunek symbolizuje zgodę, czy nawet przymierze. Znamy jednak też i inny rodzaj pocałunków – jak chociażby ten złożony przez Judasza… Owe kropki nad pocałunkiem Ezawa są jak lampka ostrzegawcza, która sygnalizuje, że nie jest on pocałunkiem jednoznacznie zwiastującym pokój i braterską miłość.

Pewne wyjaśnienie wprowadza nieco nudny dla czytelnika dalszy fragment tekstu, gdzie wymienieni są potomkowie Ezawa. Wnikliwa lektura pozwoli wyłapać pewien znaczący fakt: wnukiem Ezawa jest Amalek. Amalek, który – zgodnie z tradycją żydowską – jest protoplastą Amalekitów. Amalekici w Biblii są symbolem antysemityzmu, są niejako kwintesencją nienawiści skierowanej do Żydów – nienawiści posuniętej aż do pragnienia całkowitej eksterminacji narodu wybranego. Midrasz mówi, że kiedy Ezaw się zestarzał, wezwał swojego wnuka Amaleka i powiedział: „Próbowałem zabić Jakuba, ale nie mogłem. Teraz powierzam tobie i twoim potomkom ważną misję unicestwienia potomków Jakuba – narodu żydowskiego. Dokonaj dla mnie tego czynu. Bądź nieugięty i nie okazuj miłosierdzia”.

Stracona szansa

Duch Amaleka przewija się przez Biblię, odzywa się echem w kolejnych historiach. Pierwszą bardzo znamienną biblijną sceną, w której mamy do czynienia z Amalekitami i charakterem ich działania, jest bitwa w Refidim. Izrael wyprowadzony Bożą ręką z niewoli egipskiej zostaje napadnięty przez Amalekitów (zob. Wj 17,8-16). Zgodnie z tradycją żydowską atak ten miał podły i podstępny charakter – był to atak na najsłabszych: dzieci, kobiety i starców. Właśnie ta niegodziwość Amalekitów spowodowała, że Bóg zapowiedział, iż ostatecznie wymaże na całej ziemi pamięć o Amaleku! 

Sposobność do usunięcia Amalekitów i pamięci o nich nadarzyła się za czasów króla Saula. Jednak król Saul wówczas zawiódł (zob. 1 Sm 15). Nieposłuszny Bożemu nakazowi całkowitego usunięcia zarówno ludzi jak i dobytku plemienia Amaleka, zachowuje przy życiu króla Amalekitów – Agaga – wtrącając go do więzienia. Nazajutrz, rozgniewany nieposłuszeństwem Saula, prorok Samuel dokonuje egzekucji na Agagu, jednak – zgodnie z tradycją żydowską – ta jedna noc wystarczyła, by Agag spłodził potomka. Nasienie Amaleka przetrwało i odzywa się po raz kolejny w historii Izraela, co opisuje Księga Estery. Haman, który pragnie całkowicie wyniszczyć Żydów, jest – jak zaznacza tekst biblijny – Agagitą, czyli potomkiem Agaga, króla Amalekitów.